Thanh niên xung phong Việt Nam là biểu tượng sáng ngời của thế hệ trẻ Việt Nam. Lịch sử ra đời của Thanh niên xung phong Việt Nam gắn liền với cuộc đấu tranh và giải phóng dân tộc.
Vào đầu năm 1950, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc ta chuyển sang giai đoạn mới, để phát huy vai trò xung kích của thanh niên đối với cuộc kháng chiến, Bác Hồ đã chủ trương thành lập “Đội Thanh niên xung phong”. Ngày 15/7/1950, theo Chỉ thị của Bác Hồ, Đảng Đoàn Thanh vận Trung ương họp mở rộng và giao cho Ban Thường vụ Trung ương Đoàn Thanh niên cứu quốc Việt Nam tổ chức thành lập Đội Thanh niên xung phong để tham gia phục vụ chiến dịch Biên giới. Theo đó Đội TNXP công tác Trung ương đầu tiên được thành lập tại núi Hồng Lĩnh, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. Đội có nhiệm vụ sửa chữa cầu đường, mở tuyến giao thông vận chuyển vũ khí, lương thực, thuốc men, quân trang, quân dụng từ hậu phương ra tiền tuyến. Lúc đầu toàn Đội có 225 đội viên (trong đó chỉ có duy nhất một đội viên nữ là Lê Kim Hạnh là y tá), chia thành ba liên phân đội, có tổ chức đảng và đoàn thuộc Đảng bộ Tổng cục Cung cấp toàn mặt trận, trực thuộc Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam. Ngay từ những ngày đầu thành lập, Lực lượng Thanh niên xung phong đã góp phần tiêu diệt căn cứ điểm Đông Khê, mở màn cho chiến dịch Biên giới; tiếp đến là trận Nậm Nang, Cốc Xa… hoàn thành thắng lợi chiến dịch Biên giới, mở đầu trang sử vẻ vang của Thanh niên xung phong Việt Nam.
Đồng chí Vương Bích Vượng - Đội trưởng Thanh niên xung phong công tác Trung ương đầu tiên
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Thanh niên xung phong đã luôn sát cánh cùng các lực lượng vũ trang, có mặt trên các tuyến đường chiến lược, ở những trọng điểm ác liệt của chiến tranh, giáp mặt với quân thù, với tinh thần quên mình phục vụ, bất chấp sự hy sinh gian khổ, xung kích mở đường, chuyển lương, tải đạn, kéo pháo, đào hầm phục vụ chiến đấu. Đèo Pha Đin, đèo Lũng Lô, ngã ba Cò Nòi, cầu Tà Vai… là những địa danh gắn liền với chiến dịch Biên Giới, Trung Du, Tây Bắc, Thượng Lào, Điện Biên Phủ, ghi đậm dấu ấn về sự cống hiến và hy sinh của lực lượng thanh niên xung phong.
Kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi, hòa bình lập lại trên miền Bắc, Thanh niên xung phong là người đi đầu trong thực hiện phong trào thi đua khắc phục hậu quả chiến tranh, khôi phục kinh tế.
Nữ Thanh niên xung phong giải phóng miền Nam tải thương
Đầu năm 1965, đế quốc Mỹ gây ra sự kiện Vịnh Bắc Bộ và cho máy bay ồ ạt đánh phá miền Bắc nước ta. Phát huy truyền thống vẻ vang của Thanh niên xung phong thời chống Pháp, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước chuyển sang giai đoạn gay go ác liệt, Trung ương Đảng và Bác Hồ lại giao cho Đoàn Thanh niên lao động Việt Nam tổ chức và chỉ đạo lực lượng Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước tập trung. Ngày 21/6/1965, Thủ tướng Chính phủ ra Chỉ thị 71 thành lập Lực lượng Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước tập trung để phục vụ công tác đảm bảo giao thông vận tải và quy định rõ các nguyên tắc tổ chức, nhiệm vụ, chế độ chính sách, trách nhiệm các cấp, các ngành đối với Thanh niên xung phong. Đây là quyết định quan trọng để đối phó với cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ.
Ở miền Nam, Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam cũng giao cho Đoàn Thanh niên nhân dân cách mạng miền Nam thành lập Lực lượng Thanh niên xung phong giải phóng miền Nam, vừa phục vụ công tác giao thông vận tải ở miền bắc, vừa phục vụ chiến đấu ở miền Nam.
Thời chống Mỹ lực lượng Thanh niên xung phong có trên 13 vạn 800 người – lực lượng đông đảo, diện tích hoạt động rộng hơn thời chống Pháp. Trong những năm khánh chiến chống Mỹ, lực lượng Thanh niên xung phong Việt Nam đã cùng toàn quân, toàn dân viết nên những trang sử vàng chói lọi. Những dấu ấn trên đường Hồ Chí Minh huyền thoại như: Đường 20 Quyết Thắng, Ngã ba Đồng Lộc, phà Sông Gianh, Truông Bồn, Hàm Rồng, Bầu Bàng, cua chữ A, phà Xuân Sơn … khắc ghi những chiến công và gương hy sinh của cán bộ, đội viên TNXP đã không tiếc tuổi xuân hiến dâng cho độc lập tự do của dân tộc.
Trong suốt nửa thế kỷ qua, Lực lượng TNXP Việt Nam là biểu tượng rực rỡ của chủ nghĩa anh hùng cách mạng và tinh thần yêu nước của thanh niên. Không những Đảng ta, nhân dân ta vô cùng tự hào, mà cả thanh niên tiến bộ trên toàn thế giới cũng phải hết sức khâm phục.
(Nguồn: Thanh niên xung phong phục vụ giao thông vận tải thời chống Mỹ- NXB Giao thông vận tải, Một thời oanh liệt của nữ Thanh niên xung phong – NXB Thanh niên, Thanh niên xung phong Việt Nam 60 năm làm theo lời thơ Bác Hồ dạy – NXB Quân đội nhân dân)
