* Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu sinh ngày 01.7.1822, quê ở Tân Khánh, Bình Dương (Gia Định – Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay).
 |
| Ảnh nguồn internet |
Năm 1843, ông đỗ tú tài lúc 21 tuổi. Năm 1847 ông ra Huế học thêm để chờ khoa thi, bỗng nghe tin mẹ mất. Ông trở về chịu tang, dọc đường bị bệnh rồi mù đôi mắt. Từ đấy, ông an phận ở Gia Định dạy học và nhân dân quen gọi ông là Đồ Chiểu hay Tú Chiểu. Khi Pháp xâm chiếm, ông lui về Bến Tre dạy học và làm thuốc. Vốn nhiệt tình yêu nước, ông liên hệ mật thiết với các nhóm nghĩa binh của Trương Định. Ông tích cực dùng văn chương kích động lòng yêu nước của sĩ phu và nhân dân. Ông làm văn tế “Vong hồn mộ nghĩa”, thơ văn thương xót Trương Định, Phan Tòng và xót xa cái chết của Phan Thanh Giản. Ông có 3 tác phẩm yêu nước là “Lục Vân Tiên”, “Dương Từ Hà Mậu” và “Ngư tiều y thuật vấn đáp”.
Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là nhà thơ lớn mà còn là một chiến sĩ, một nhà văn hóa của nhân dân ta hồi cuối thế kỷ 19. Ông mất ngày 3.7.1888.
* Lương Văn Can sinh năm 1854, quê ở Nhị Khê, Thường Tín, Hà Đông.
Năm 20 tuổi ông đỗ cử nhân và dạy học ở Hà Nội. Năm 1908 ông liên kết với các đồng chí lập ra trường Đông Kinh nghĩa thục, khởi xướng phong trào Duy Tân. Các sĩ phu yêu nước và nhân dân tiến bộ nhiệt liệt tham gia, khiến thực dân hoảng hốt khủng bố, ra lệnh đóng cửa trường, bắt giam một số người. Năm 1914, nhân vụ ném tạc đạn ở khách sạn Hà Nội, thực dân Pháp bắt hơn trăm người, trong đó có ông và kết án ông 10 năm biệt xứ, lưu đày ở PhNôm Pênh (Cam-pu-chia). Đến 25.11.1921, ông mới về lại Hà Nội và tiếp tục dạy học. Ông mở trường Ôn Như và chuyên tâm soạn sách. Các tác phẩm chính của ông gồm có: “Quốc sư phạm lịch sử”, “Hán tự tuyệt kính”, “Ấm học tùng đàm”, “Gia huấn”, “Hán tự quốc âm”, “Hạch đàm loại ngữ”, “Châu thư loại ngữ”. Ông mất tại Hà Nội ngày 13.6.1927, thọ 73 tuổi.
* Nhà văn, nhà giáo, nhà nghiên cứu văn học Hoàng Ngọc Phách, bút hiệu Song An, sinh ngày 20.8.1896. Quê quán xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Ông sinh trưởng trong một gia đình nhà nho yêu nước, cha là một sĩ phu Cần Vương.
Từ năm 1922 đến 1926, ông học cao đẳng sư phạm Hà Nội. Từ năm 1926 đến 1945, ông dạy học ở nhiều nơi. Thời gian này Hoàng Ngọc Phách là Trưởng ban truyền bá chữ quốc ngữ ở Bắc Ninh và tham gia Việt Minh ở đây. Sau cách mạng, từ năm 1947 đến 1948, ông làm Giám đốc giáo dục Khu VI. Từ năm 1951 đến 1954, ông làm Giám đốc trường Cao đẳng sư phạm Trung ương, Từ năm 1959, ông về Viện văn học làm công tác sưu tầm, hiệu đính, nghiên cứu tác phẩm Việt Nam cận đại. Ông có các tác phẩm chính như: “Tố Tâm”, tiểu thuyết (1925), “Thời thế với văn chương”, tập 1; “Đâu là chân lý” tập 2; “Thơ văn Nguyễn Khuyến” (1957); “Thơ văn Tú Xương” (1957); “Thơ văn Cách mạng và yêu nước” (1858 – 1940); “Giai thoại văn học Việt Nam”… Ông mất ngày 24.11.1973 tại Hà Nội.
* Nhà nghiên cứu văn học, Giáo sư Đặng Thai Mai, bút hiệu Thanh Tuyền, sinh ngày 15.12.1902, quê ở Lương Điền, Thanh Chương, Nghệ An.
Ông xuất thân trong một gia đình khoa bảng, có truyền thống yêu nước. Năm 1928 tốt nghiệp Cao đẳng sư phạm, ông được bổ dạy ở trường Quốc học Huế. Vì tham gia Đảng Tân Việt, ông bị bắt hai lần. Năm 1936, ông là Hội viên Hội truyền bá chữ quốc ngữ và ứng cử vào Viện Dân biểu Trung kỳ.
Ông là người đầu tiên viết về lý luận văn học theo quan điểm mác-xít và nổi tiếng ngay với tác phẩm “Văn học khải luận”. Ông còn viết về thân thế, sự nghiệp các nhà văn hóa lớn Trung Quốc qua các tác phẩm của Lỗ Tấn, Tào Ngu mà ông dịch ra tiếng Việt. Ngoài ra, ông còn có các tác phẩm “Tạp văn trong văn học Trung Quốc hiện đại”, “Lôi Vũ”, “Chủ nghĩa nhân văn dưới thời kỳ văn hóa phục hưng”, “Thơ văn Phan Bội Châu”, “Thơ văn Cách mạng Việt Nam đầu thế kỷ 20”.
Ông còn giữ nhiều chức vụ như: Bộ trưởng Bộ Giáo dục, Chủ tịch ủy ban kháng chiến tỉnh Thanh Hóa, Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật, Viện trưởng Viện Văn học Việt Nam, Đại biểu Quốc hội. Ông mất ngày 25.9.1984 tại Hà Nội. Ông được tặng Huân chương Hồ Chí Minh.
BBT Bản tin TNXP
(Nguồn: Ngày này năm xưa, NXB Lao Động, Hà Nội, 1998)
